vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، سعید رجحان نویسنده کتاب«مبانی استنباط احکام در حقوق اسلامی و حقوق موضوعه» در پیشگفتار جلد سوم این مجموعه با عنوان «اقسام کشف حکم» آورده است: حوزه اجراء و عمل به احکام و قوانین، ابتدا در حوزه حکومت صورت می پذیرد و آحاد مردم در بستر حکومتِ عامل به قانون، رشد می یابند و عامل به قانون می شوند. لذا پیامبر گرامی اسلام(ص) در 14 قرن پیش فرمودند«ابناؤکم بأمرائکم اشبه من آبائکم».

بر این اساس خطاب قرآن عزیز در شرایط امروز که می فرماید« مَثَلُ الذینَ حُمِّلوا التّوراةَ ثُمَّ لَمْ یحْمِلوهَا کمَثَلِ الحِمارِ یحمِلُ اسفاراً» ابتدا متوجه حکومتی است که برای اجرای قاوانین تأسیس گردیده و اشخاص در مرتبه دوم از خطاب قرار می گیرند.

از اینجاست که مرتبه احکام سیاسی نسبت به دیگر احکام و مرتبه مجریان آنها به لحاظ میزان تأثیر در پیشرفت جوامع مشهود و بازشناسی می گردد و خطاب هایی از قبیل«لم یقولوا لا تفعلون» در بستر حکومت ها جلوه صحیحی می یابد.

احکام الهی در نظام حقوقی اسلام ابتدا متوجه متولیان اداره جامعه است

اگر در روزگاری، روح قوانین را اخلاق فردی تلقی می کردند، در جوامع امروزی، اخلاق حکومتی، بیشترین نقطه توجه و تمرکز قرار گرفته است. اگر در دوره ای فساد عالِمی، فساد عالَمی را موجب می شد، در دوره کنونی جوامع بشری، فساد حکومتی، فساد عوالم را موجب می گردد.

بر این اساس می توان دریافت که احکام الهی در نظام حقوقی اسلام، ابتدا متوجه متولیان اداره امور جامعه در بستر «حکومت اسلامی» می شود تا با اصلاح این بستر، امکان سعادت آحاد جامعه فراهم آید. در این صورت واضح است که بخش عظیمی از فتاوی در فقه باید ناظر به وظائف و تکالیف حکومت اسلامی باشد.

مخاطب اصلی مکلف را حکومت اسلامی شناسائی نماید و مسؤولیت سنگین«اداره جامعه و رهبری مردم» را متوجه حکومت اسلامی نماید و شاخص های صلاح و فساد حکومت را اولا شناسائی و ثانیا مورد نظارت قرار دهد تا جامعه اسلامی به مثابه یک واحد و یک پیکره(unit)، راه صلاح را بپیماید.

فقه نمی‌تواند نسبت به کژی‌ها و فسادهای حکومتی غافل باشد

چنین فقهی، نمی تواند نسبت به کاستی ها، کژی ها، و فسادهای حکومتی غافل و خلع سلاح باشد و تنها«اشخاص خرد» را مورد ملاحظه قرار دهد. عدالت حکومتی را بازشناسد و تنها عدالت فرد را تبیین کند. در غیر این صورت نمی توانیم انتظار ظهور«بهبود» در جامعه دینی مان را داشته باشیم.

مقتضای چنین رویکردی این است که دریابیم دوره قهرمانان براینجات جوامع سپری شده است. (می توانیم رویکردهای جدیدی نسبت به ظهور امام عصر(عج) را مورد بررسی قرار دهیم.) دوره کنونی، دوره نظام هائی(systems) است که صلاح و فسادشان تابع صلاح و فساد افراد نیست. تابع صلاح و فساد ساختار(structure) آنهاست.

زیرا خروجی یک نظام اجتماعی(social system) عبارت است از جمع دینامیکی آثار اجزاء آن و لاجرم ظهور یک خروجی«جدید» با آثار جدید و نه جمع ریاضی و یا حتی جبری آثاراجزاء آن.

در این صورت یک عمل خوب فردی در تعامل با دیگر اعمال، می تواند نتیجه بسیار زشتی از نظام حاکم بر آنها پدید آورد و بالعکس اثر حاصل از نقطه های سیاه، می تواند شاهکاری از زیبایی بیافریند که لاجرم محصول روابط حاکم ناشی از نظام مستقر بر آنها باشد.

ارائه الگوی اسلامی به بشریت با دریافت اصول و در بستر اجتهاد مستمر محقق می‌شود

اشخاص می آیند و می روند. اما نظام ها می توانند بمانند؛ اگ بر محور حق گردش نموده و انسجام یابند و محورهای باطل را محو سازند. آنچه از میوه ای مثل«سیب» باقی می ماند، لپ شیرین و رنگ و بوی دل انگیزش نیست. هسته ای است که خریداران سیب توجهی به آن ندارند ولی باغبانان تمام توجه خویش را برای کاشت و برداشت و احیاناً اصلاح آن، مبذول می دارند.

آنچه از پیامبر گرامی اسلام(ص) می ماند، الگوئی است که به جامعه بشریت تقدیم می کنند«وَ لَّقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ ». و امروز با دریافت اصول مدل سازی(Modeling) و شبیه سازی(simulate) که در بستر اجتهاد مستمر می تواند محقق شود، می توانیم اقدامات اساسی برای کشف و استقرار آن در جامعه، اما نه به عنوان فرد بلکه به عنوان نظام، داشته باشیم.

ویژگی این کتاب

اینک که جلد سوم کتاب مبانی استنباط در حقوق اسلامی و حقوق موضوعه به فضل الهی تقدیم جامعه علمی کشور می گردد، سعی نموده ام تا با حفظ بستر تاریخی علم اصول فقه، در یک دوره سه جلدی، نقطه های آغازین تحولی بنیادین را برای نیل به مقصود فوق الذکر شناسائی و ارائه کنم.

در مرحله بعد به فضل الهی خطوطی را که از به هم پیوستن این نقاط پدید می آید و تصویر مورد نظر را ارائه می کند ـ احیانا در کتابی مستقل ـ خدمت مشتاقان ارائه می نمایم.

آشنایی با بخش‌های این کتاب

مطالب این کتاب در دو پرده با عناوین مباحث اشراقیه و مباحث تشریحیه نوشته شده است در ابتدای بخش اول می خوانید: آنچه یک دانشجوی فقه و حقوق باید بداند، صرفا فراگیری مواد قانونی و ادله احکام نیست، بلکه باید چگونگی ارزیابی آنها را نیز دریابد تا بتواند پاسخگوی مسائل جدید پیش روی خود باشد.

ضرورت بحث، تعریف حجت، حجج ذاتی، آثار حجت، حالات متصور بر استنباط حکم و اقسام حکم عناوینی است که در پرده نخست به آنها پرداخته شده است.

پرده دوم خود شامل سه بخش است که عناوین آن عبارت است از: بخش اول ـ مباحث قطع به حکم، بخش دوم ـ مباحث ظن به حکم، بخش سوم ـ مباحث شک در حکم الهی.

گفتنی است، جلد سوم کتاب«مبانی استنباط احکام در حقوق اسلامی و حقوق موضوعه» نوشته دکتر سعید رجحان در قطع رقعی و با شمارگان 1500 در 242 صفحه از سوی انتشارات دانشگاه امام صادق(ع) منتشر شده است./601/241/ح